سال هشتم، شماره دوم، زمستان 1389، 95ـ123
محمّد سربخشى*
چكيده
موضوع «علم حضورى» جنبههاى گوناگونى دارد. يكى از اين جنبهها بررسى تاريخى علم حضورى و بازكاوى نگاه فلاسفه گذشته است. پرسش از اينكه علم حضورى يكى از آموزههاى جديد فلسفه اسلامى است يا سابقهاى ديرين دارد؛ و در صورت مثبت بودن پاسخ بخش دوم سؤال نقش فيلسوفان گذشته در آن چه بوده است، مهمترين سؤالاتى است كه در اين مقاله مورد بررسى قرار گرفته است.
روش ما در بررسى اين سؤالات مراجعه به منابع اصيل فلسفه اسلامى و تحليل آراء فلاسفه مهم اين سنّت بوده است. بديهى است برداشت ما از مطالب قدما متأثر از يافتههاى جديدى است كه متأخرّان بر حرفهاى قدما اضافه كردهاند.
نتايج حاصل اين پژوهش عبارت است از: توجه فيلسوفان ـ از همان ابتدا ـ به موضوع علم حضورى و تفكيك آن از علم حصولى، و دانستن احكام خاصّ علم حضورى. ضمنا يكى دانستن تعقّل و علم حضورى، از طرف فيلسوفان مسلمان دستكم در برخى از مصاديق، از ديگر نتايج اين پژوهش است.
كليدواژهها: علم، حضور، علم حضورى، تعقّل، فارابى، ابنسينا، شيخ اشراق، ملّاصدرا، فلسفه اسلامى.
