(نويسنده مسئول) سينا علوي‌تبار / دانشجوی دکتری دانشگاه قم alavitabar@mailfa.com
حبيب‌الله دانش شهرکي / استادیار دانشگاه قم daneshshahraki@qom.ac.ir
چکیده
یکی از ابتکارات فلسفی علامه طباطبائی تبیین جدیدی است که از بحث نفس‌الامر ارائه داده است. ایشان با ردّ نظریه عقل فعالِ محقق طوسی و نفس‌الشیء محقق لاهیجی و حکیم سبزواری و همین طور با ردّ انحصار نفس‌الامر در قضایای عدمی قائل می‌شوند که نفس‌الامر همان ثبوت اعمی است که نفس در دو مرتبه و با دو توسعه به صورت اضطراری آن را اعتبار مي‌کند و این اعتبار از سنخ اعتبار عقلی است. این ثبوت اعم، مرادف با وجود اعم بوده و شامل وجودهای خارجی و ذهنی و اعتباری است و مطابَق تمام قضایاي صادق در این ثبوت اعم محقق هستند و ملاک صدق و کذب تمام قضایای ماهوی و غیرماهوی تطابق با همین ثبوت اعم است.
در این مقاله برآنیم علاوه بر ارائه تبیینی صحیح و روشن از نظر علامه طباطبائی و ردّ نظریه عقل فعال و نفس‌الشیء، تفاوت نظر علامه و مشهور وضوح بیشتری بیابد؛ چراکه علامه طباطبائی برخلاف مشهور، با تأمل در اصالت وجود، مطابَق حقیقی و خارجی داشتن قضایای ماهوی و قضایی که متشکل از معقولات ثانی هستند را انکار کرده و نفس‌الامر را منحصر در قضایای عدمی و حقیقیه نمی‌کند. نظر علامه طباطبائی در عین استواری اولاً از جامعیت کافی برخوردار نبوده و شامل اعتبارات عقلایی و وهمی نمی‌شود و ثانیاً چگونگی تطابق در این نظریه از وضوح کافی برخوردار نیست. طبق نظریه مختار، نفس‌الامر همان وجود به معنای أعم است که شامل وجود حقیقی، وجود ذهنی، وجود اعتباری عقلی و عقلایی و وهمی می‌شود.
کلیدواژه‌ها: نفس‌الامر، مطابَق قضایا، قضایای عدمی، عقل فعال، نفس‌الشیء، علامه طباطبائي.
