صدرالمتألهین

      سال بيستم، شماره دوم، پياپي 78، زمستان 1401، ص 41ـ62

نوع مقاله: پژوهشي
زينب زيني‌وند/ دانشجوي دكتري فلسفه و كلام اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران جنوب      Zeinivandz204@gmail.con

نسرین توکلي / استادیار الهیات و علوم اسلامي دانشگاه پیام نور    tavakoli.nasrin@yahoo.com
* محمدعلی اسماعیلی / دانشجوي دكتري فلسفه جامعةالمصطفي العالميه    mali.esm91@yahoo.com
دريافت: 20/12/98                  پذيرش: 04/06/99
چکيده
مسئله معقول اول و ثانی، ریشه در علم منطق دارد. تحول و تکامل تفسیر معقول ثانی فلسفی توسط صدرالمتألهین و شهید صدر رقم خورد و در این مرحله، علاوه بر تفکیک میان معقول ثانی منطقی و فلسفی به کاوش در حقیقت معقول ثانی فلسفی پرداخته شد و برای مفاهیم فلسفی علاوه بر اتصاف خارجی، عروض خارجی نیز تبیین شد. این دیدگاه را صدرالمتألهین در حوزه فلسفه و شهید صدر در حوزه علم اصول پایه‌گذاری کردند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف واکاوی و مقایسه دیدگاه صدرالمتألهین و شهید صدر در تفسیر معقولات ثانی فلسفی به این مسئله پرداخته است. از رهگذر این جستار مشخص می‌شود که صدرالمتألهین در نگرش ابتدایی، دیدگاه مشهور میان فلاسفه پس از محقق قوشجی را پذیرفته و عروض ذهنی و اتصاف خارجی مفاهیم فلسفی را مطرح ساخت؛ اما در نگرش نهایی، این دیدگاه را نقد می‌کند و تفکیک میان ظرف عروض و اتصاف را نمی‌پذیرد. شهید صدر نیز در موارد متعدد در حوزه علم اصول به بررسی مسئله معقول ثانی فلسفی پرداخته و در جهت حل برخی مسائل اصولی، فقهی و کلامی از جمله مسئله تعدد عنوان و معنون، تعلق اوامر به طبائع یا افراد، تحلیل حقیقت ملکیت، سنخ قضایای حسن و قبح، از این مسئله بهره برده است.
کلیدواژه‌ها: معقولات اولی، معقولات ثانی منطقی، معقولات ثانی فلسفی، صدرالمتألهین، شهید صدر.
 

* رؤیا تیزهوش / کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شهید بهشتی    royatizhosh1371@gmail.com
مریم سالم / استادیار گروه فلسفة دانشگاه شهید بهشتی        m-salem@shu.ac.ir
دريافت: 18/09/98                  پذيرش: 15/05/99
چکيده
«فصل» تنها مفهومی از کلیات خمس است که ذاتاً ماهوی نیست؛ نه جوهر است و نه عرض، بلکه به قول ابن‌سینا اعم‌المفاهیم است. اعم‌المفاهیم بودن «فصل» و خروج آن از مقولات، می‌تواند نمایانگر وجودی بودن این مفهوم باشد که البته ابن‌سینا به آن تصریح نمی‌کند. نزد سهروری مفهوم «فصل» اساساً به دلیل بساطتِ هویت نوری، جایگاهی در فلسفه او ندارد و در منطق نیز با نقد تعریف مشایی، اجزای حدی، یعنی جنس و فصل را قبول ندارد. صدرالمتألهین با در نظر داشتن انتقادات سهروردی به اجزای ماهیت و با الهام از ابن‌سینا، براساس اصالت وجود بر وجودی بودن مفهوم فصل تصریح می‌کند. نزد صدرالمتألهین صورت نحوه وجود شیء در خارج است که اعتبار بشرط لایی از آن که همان فصل است از سنخ مفاهیم فلسفی است، نه ماهوی. در این مقاله نشان داده می‌شود که فصل چگونه از جایگاه منطقی به جایگاه اصیل خود در فلسفه راه می‌یابد و از عوارض ذاتی وجود بما هو وجود می‌شود.
کلیدواژه‌ها: فصل، صورت، ابن‌سینا، سهروردی، صدرالمتألهین.
 

سال نوزدهم، شماره اول، پياپي 73، پاييز 1400، ص 7ـ20
 

نوع مقاله: پژوهشي
فهيمه شريعتي / استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد    Shariati-f@um.ac.ir
دريافت: 99/12/11                  پذيرش: 1400/6/30

سمیه مرحبا / دانشجوي دكتري فلسفه تعليم و تربيت دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران، ايران    s.marhaba@iau-astara.ac.ir
* نجمه وکیلی / استاديار دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركز، تهران، ايران    Najmeh vakili@yahoo.com
محسن ایمانی / استاديار دانشگاه تربيت مدرس،‌ تهران، ايران    eimanim@modares.ac.ir
دريافت: 09/05/98                  پذيرش: 13/11/98

سال هفدهم، شماره دوم، پياپي 66، زمستان 1398

محسن فكوري / دانشجوي دكتري گروه فلسفه، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامي، نجف‌آباد، ايران    mohsen.f.580@gmail.com
محسن فهيم / استاديار گروه فلسفه، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامي، نجف‌آباد، ايران    Fahimmohsen54@gmail.com
مجتبي جعفري / استاديار گروه معارف دانشكده علوم انساني دانشگاه آزاد اسلامي خميني‌شهر    Mojtaba_jafarie@yahoo.com
دريافت: 17/11/97                  پذيرش: 30/06/98
چکيده
آموزه «تکامل نفس» به‌‌مثابه یکی از مهم‌ترین زوایای نفس‌شناسی فلسفی، بیانگر استکمال وجودی نفس در دو حوزه نظری و عملی است و نوشتار حاضر با روش توصیفي ـ تحلیلی به واکاوی آن در اندیشه صدرالمتألهین و نوصدراییان پرداخته است. از رهگذر این جستار مشخص می‌شود که در منظومه حکمت متعالیه،‌ تکامل نفس در ساحت نظری در سایه آموزه فلسفی اتحاد عالم و معلوم محقق می‌شود و در کنار آن، آموزه اتحاد عامل و عمل نیز مطرح است. از جمله مهم‌ترین مبانی انسان‌شناختی تکامل نفس می‌توان «جوهریت نفس»، «حدوث جسمانی و بقای روحانی نفس» و «حرکت جوهری نفس» را نام برد. از جمله مهم‌ترین دستاوردهای تکامل نفس در حوزه انسان‌شناسی، می‌توان به «نقد نوع اخیرانگاری انسان» و «ماهیت‌نداری نفس» اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها: تکامل نفس، اتحاد علم و معلوم، صدرالمتألهین، نوصدراییان.