نفى و اثبات

فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى زمستان 1394

مصطفى جهان فكر / دانشجوى دكترى فلسفه مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره                                                                jahanfekrmostafa@yahoo.com

عسكرى سليمانى اميرى / دانشيار مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره                                                                                       soleimani@hekmateislami.com

دريافت: 11/5/93               پذيرش: 26/3/94

چكيده

«اصل امتناع تناقض» زيربنايى ترين اصل معرفت بشرى است كه انكار آن به انكار همه علوم و سقوط در سفسطه و شكاكيت مى انجامد. در اين مقاله تلاش ما در جهت شناخت ماهيت تناقض و برخى وجوه كمترشناخته شده آن است كه غفلت از آنها موجب وقوع در مغالطاتى پرشمار است. با تحليل دقيق تناقض، به اين نتيجه مى رسيم كه حقيقت تناقض چيزى جز «اجتماع و ارتفاع نفى و اثبات متعلق به امر واحد» نيست و اين امر به حكم بديهى عقل، هم در جانبِ اجتماع و هم در جانبِ ارتفاع باطل است. هرچند اصل يادشده بديهى است، به تناسب متعلق نفى و اثبات، ممكن است رسيدن به لازم نقيض، پيچيده شود و در نتيجه تشخيص تناقض، دشوار گردد. به طوركلى اصل امتناع تناقض به سه اصل ديگر متفرع مى گردد كه هريك از آنها به حسب متعلقش در حوزه خاصى جريان مى يابد. گاه متعلق نفى و اثبات، اعيان موجودات است و گاه حيث حكايتگرى مفاهيم از مصاديق خود و گاه نيز صدق و كذب قضايا. ما اين تناقض ها را به ترتيب تناقض اعيان، تناقض محمول ها و تناقض قضايا ناميده و احكام آنها را بررسى كرده ايم.

كليدواژه ها: تناقض، تقابل، اجتماع و ارتفاع نقيضين، نفى و اثبات.