برهان وجودى

سال دوازدهم، شماره سوم

حسينعلى شيدان شيد / استاديار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه shidanshid@rihu.ac.ir

على شيروانى / دانشيار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه shirvani@rihu.ac.ir

دريافت: 13/2/93 پذيرش: 29/11/93

چكيده

برهان وجودى به آن دسته از براهين اثبات وجود خداوند مى گويند كه در آنها به نحوى كاملاً پيشين، با تمسك به صرف مفهوم و بدون استناد به هيچ امر عينى، وجود خداوند اثبات شود. اين نوع برهان را در مغرب زمين و الهيات مسيحى آنسلم قديس (1033 يا 1034ـ1109م) مطرح ساخت و از آن زمان تاكنون مخالفان و طرف دارانِ مهمى داشته است؛ اما در فلسفه و كلام اسلامى اين نوع برهان جايگاه برجسته اى نداشته است؛ هرچند در عبارات گذشتگان و از همه پيش تر فارابى مى توان نشانه هايى از توجه به آن را مشاهده كرد. در عين حال در نيم قرن اخير توجه به اين نوع برهان رو به فزونى نهاده است؛ گروهى آن را پذيرفته و گروهى آن را نفى كرده اند. در اين مقاله پس از بيان سير اجمالى تطور اين برهان در غرب، ديدگاه برخى از فيلسوفان مسلمان را درباره اين برهان مطرح ساخته ايم و سپس با بازسازى برهان صديقين علّامه طباطبائى، تقريرى جديد از برهان وجودى عرضه داشته ايم كه از نقدهاى وارد بر برهان وجودى آنسلم با روايت هاى گوناگونش مصون است.

كليدواژه ها: برهان وجودى، فلسفه دين، الهيات، علّامه طباطبائى، واجب الوجود.