نفس ناطقه

تبيين ضرورت وجودى عقل فعال از ديدگاه ابن‏ سينا

فصل‏نامه‏اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى زمستان 1395

محمدحسين عباسى / دكترى فلسفه دانشگاه تربيت مدرس      m.abbasi4431@yahoo.com

دريافت: 14/12/94               پذيرش: 17/8/95

 

چكيده

ابن سينا موجودى مجرد را به نام عقل فعال در نظام فلسفى خود پذيرفت و در پى تبيين عقلى براى ضرورت وجود آن برآمد. قبل از او، ارسطو عقل فعال را در فلسفه خود مطرح كرد. دغدغه اصلى ارسطو حل مسئله ادراك كلى بود؛ چراكه در نظام فلسفى او، نفس به مثابه امرى مادى، قادر به ادراك صور عقلى مجرد نبود. در نتيجه، ارسطو ضرورتا به عقل فعال مجرد رسيد كه جايگاه وجودشناختى آن در نزد وى، ابهاماتى دارد. ابن سينا در تلاش خود براى حل اين مشكل، با رويكردى متفاوت با ارسطو به تبيين وجود عقل فعال پرداخت. آيا ابن سينا در رويكرد جديد خود، توانست به تبيين وجودى عقل فعال برسد و در صورت پاسخ مثبت، چگونه بدان پرداخت؟ در مقاله حاضر، پس از بيان رويكرد ابن سينا، با استفاده از قاعده الواحد و برهان ضرورت وجود عقل فعال به مثابه مُفيض صور عقلى، وجود آن اثبات مى شود و در پايان، نظر ابن سينا مورد ارزيابى قرار مى گيرد.

 

كليدواژه ها: عقل فعال، عقل منفعل، عقول طوليه، عقول مجرده، قاعده الواحد، نفس ناطقه، ابن سينا.

 


 

سال انتشار: 
14
شماره مجله: 
54
شماره صفحه: 
7

بررسى مسئله كليات از منظر ابن سينا و تفسير خواجه طوسى از آن با محوريت اشارات و تنبيهات

 سال يازدهم، شماره دوم، زمستان 1392، 49ـ61

محمدهادى توكلى *
على شيروانى **

چكيده

ابن سينا در آغاز الهيات اشارات مدعى مى شود كه از تفتيش در محسوسات مى توان به وجود امرى غيرمحسوس و مجرد پى برد. وى از طريق حمل ماهيات مخلوطه بر ماهيت لابشرط استدلال مى كند كه ماهيت لابشرط از عوارض مادى ماهيات مخلوطه مبراست و لذا غيرمحسوس است. بيان ابن سينا موهم آن است كه وى ماهيت لابشرط مذكور را در خارج از اذهان موجود مى داند، به گونه اى كه خواجه طوسى برخلاف برخى ديگر كتبش كه وجود امر كلى را در خارج ممتنع مى داند، در تفسير بيان ابن سينا حكم به خارجيت ماهيت لابشرط در عين نامحسوس بودن مى كند؛ درحالى كه به قرينه بيانات ابن سينا در ديگر كتبش، وى امر كلى را تنها در ذهن موجود مى داند. به نظر مى رسد كه ابن سينا در اشارات درصدد اثبات آن است كه ماهيت لابشرطِ در ظرف ذهن، امرى مجرد است و از همين طريق وجودى مجرد را اثبات مى كند.

كليدواژه ها: كلى، نفس ناطقه، مجرد، محسوسات، ابن سينا، خواجه طوسى.


*  دانشجوى دكترى حكمت متعاليه پژوهشگاه علوم انسانى.                                                     iranianhadi@yahoo.com
**  دانشيار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.                                                                                           shirvani@rihu.ac.ir
دريافت: 23/7/91               پذيرش: 11/10/92

سال انتشار: 
11
شماره مجله: 
42
شماره صفحه: 
49

نظريه بديع قانون طبيعى در حكمت عملى اسلامى

سال نهم، شماره دوم، زمستان 1390، 181ـ203

محمدحسين طالبى*

چكيده

نگارش پيش‏رو دربردارنده نظريه‏اى بديع درباره قانون طبيعى از نگاه فلسفه اسلامى است. قانون طبيعى بنيادى‏ترين گزاره‏هاى عقل عملى درباره رفتار اختيارى بشر است. كشف مفاد قانون طبيعى، مبتنى بر دو امر است: شناسايى طبيعت بشر و تشخيص هدف آفرينش انسان.

نفس آدمى داراى سه مرتبه نباتى، حيوانى و انسانى (ناطقه) است. محتواى قانون طبيعى، يعنى حكم عقل درباره رفتارهاى بشر، با التفات به امكانات طبيعى هر مرتبه نفس و با توجه به هدف آفرينش بشر به دست مى‏آيد. گزاره‏هاى قانون طبيعى همگى بديهى‏اند كه بر اثر معرفت حضورى نفس به همه نيازهاى خود فهميده مى‏شوند.

كليدواژه‏ها: قانون طبيعى، مراتب نفس، نفس نباتى، نفس حيوانى، نفس ناطقه، امكانات طبيعى نفس.

سال انتشار: 
9
شماره مجله: 
34
شماره صفحه: 
181
محتوای تغذیه